Rembrandt w „11 KOBIET …”
„Nie wiem, czy Rijksmuseum powinno być obowiązkowym punktem zwiedzania Amsterdamu, ale sztuka niderlandzka, a dokładniej mówiąc malarstwo, miała olbrzymi wpływ na sztukę europejską, więc dobrze choć raz w życiu zobaczyć z bliska obrazy Fransa Halsa, Rembrandta czy Johannesa Vermeera, geniuszy złotego XVII wieku. Żeby nie zniechęcać Belli do sztuki, skupiliśmy się na tych trzech twórcach, choć obejrzeliśmy też dzieła innych. Oczywiście nie mogliśmy pominąć Nocnej straży ani Mleczarki.
– Najbardziej podobały mi się obrazy Vermeera. Inne były bardzo ciemne, bez żywych barw.
– Vermeer jest moim ulubionym niderlandzkim malarzem. Najbardziej znane jego dzieło to Dziewczyna z perłą. Ale ono znajduje się w Hadze i nie wiem, czy wystarczy nam czasu, by je zobaczyć. Ale to chyba Rembrandt jest ich najbardziej znanym i ulubionym malarzem.
– Może jestem zbyt płytka, ale te dzieła niezbyt mnie zachwycają.
– Nie przyszliśmy tu po to, by się zachwycać, tylko obejrzeć to, co zostało uznane za wybitne arcydzieła malarstwa. Każdy może mieć swój gust.”
Czwarty rozdział z cyklu „Bibiana Isabelle”, strona 56, II część tomu „Czerwiec”
Rembrandt w Rijksmuseum
Obrazy Rembrandta, aczkolwiek nie wspomniany powyżej Nocna straż jako pokłosie odwiedzin Rijksmuseum przez Marcina i Bellę pojawią się w tomie „Lipiec” przy okazji jego odwiedzin u niej. Jakie to będą i jak się pojawią, Ci którzy czytali ten tom już wiedzą. Innym przyjdzie na to jeszcze dłuższą chwilę poczekać.
Od kiedy pamiętam nazwisko Rembrandta było dla mnie synonimem mistrzostwa w malarstwie. Z biegiem lat, z poznawaniem dzieł światowego malarstwa, kształtowaniem własnych gustów, pozyskiwaniem wiedzy na temat sztuki, chłonięciem piękna, nie przestało być takowym synonimem, ale jednocześnie ponad nim umieściłbym wielu innych twórców. Nawet z trójki wielkich holenderskiego Złotego wieku preferuję dzieła Johannesa Vermeera, a z holenderskich mistrzów wiele Van Gogha. To nie zmienia faktu, że kilka obrazów Rembrandta chętnie umieściłbym w swojej galerii. To nie zmienia faktu, że rozumowo przyjmuję do wiadomości, że są to dzieła nacechowane mistrzostwem. Nie umiem spojrzeć oczami kogoś dla kogo nawet mini galeria jego dzieł i nie ze wszystkimi najbardziej znanymi była w dojrzałem wieku tak naprawdę pierwszym mocnym doświadczeniem z prawdziwą sztuką malarską. Nie umiem, ale mogę sobie wyobrazić, że to nie jest kierunek, styl w malarstwie, który może wzbudzić podziw u takiej osoby. Tak, przy pierwszym kontakcie. Ale jeżeli nie skończy się na pierwszym kontakcie, to każdy może znaleźć piękno i doskonałość w dziełach Rembrandta. Tak było z Bellą.
Rembrandt
Rembrandt Harmenszoon van Rijn urodził się 15 lipca 1606 w Lejdzie, zmarł 4 października 1669 w Amsterdamie. Holenderski malarz, rysownik i grafik. Uważany powszechnie za jednego z największych artystów europejskich i światowych. Obok Jana Vermeera i Fransa Halsa najważniejszy malarz w sztuce holenderskiej „złotego wieku” – okresu, w którym kultura, nauka, gospodarka, potęga militarna i wpływy polityczne Holandii osiągnęły apogeum. W okresie lejdejskim swoje obrazy sygnował skrótem „RHL” (Rembrandus Hermanii Leidensis). Później podpisywał się jedynie samym imieniem, podobnie jak wielcy artyści renesansu: Michał Anioł, Rafael lub Tycjan.
Życiorys
Był dziewiątym (przedostatnim) dzieckiem młynarza Harmena Gerritszoona oraz córki piekarza Neeltge Willemsdochter van Zuitbroeck. Dzieciństwo spędził w Lejdzie. Od siódmego roku życia uczył się w szkole łacińskiej. Siedem lat później, 20 maja 1620 r., wstąpił na uniwersytet w Lejdzie, ale studiował tam tylko kilka miesięcy. W 1621 r. rozpoczął naukę malarstwa w pracowni Jacoba van Swanenburgha, w której przez 3 lata uczył się podstaw i techniki malarstwa. W 1624 r. rodzice wysłali go do Amsterdamu, gdzie doskonalił swój kunszt malarski u Pietera Lastmana (1583–1633), uznanego malarza obrazów historycznych, cechujących się silnym realizmem i wielkim napięciem dramatycznym. Od niego zapożyczył styl narracyjny, sposób ukazywania psychologicznej głębi postaci oraz technikę światłocienia.
Po powrocie do Lejdy otworzył własną pracownię i rozpoczął współpracę z osiemnastoletnim Janem Lievensem (1607–1674), również uczniem Lastmana. Około 1628 r. pracownię młodych artystów odwiedził Constantijn Huygens, dyplomata, podróżnik i poeta. Było to przełomowe wydarzenie w karierze Rembrandta i Jana Lievensa. Constantijn Huygens był jedną z najbardziej wpływowych osobistości w Holandii, a tym samym jego poparcie, jak również osąd w dziedzinie sztuki, miały decydujące znaczenie.
W 1630 r. umarł ojciec malarza. W 1631 r. Rembrandt osiadł w Amsterdamie, gdzie marszand obrazów Hendrick van Uylenburgh zaproponował mu otwarcie u siebie pracowni. 5 czerwca 1633 r. zaręczył się z Saskią van Uylenburgh, bliską krewną Hendricka, którą poślubił 22 czerwca 1634 r. Żona, córka burmistrza, wniosła posag w wysokości 40 tys. florenów. Młodzi małżonkowie zamieszkali w luksusowym domu w dzielnicy nad rzeką Amstel. Artysta często uwieczniał żonę na swoich płótnach. W 1635 r. Rembrandt otworzył pracownię w wynajętym magazynie, przez którą przewinęło się następnie kilkudziesięciu uczniów. W styczniu 1639 r. kupił duży dwupiętrowy dom przy Jodenbreestraat, w dzielnicy żydowskiej. W 1640 r. umarła matka Rembrandta. Umarło też pierwszych troje jego dzieci: Rombertus (1635), Cornelia (1638) i również Cornelia (1640). W 1641 r. przyszedł na świat Titus. 14 czerwca 1642 r. w wieku 30 lat umarła (prawdopodobnie na gruźlicę) Saskia. W testamencie rozdzieliła sumę 40 tys. florenów pomiędzy syna i męża. Titusem zajęła się najęta guwernantka, bezdzietna wdowa Geertje Dircx, która wkrótce została metresą Rembrandta.
Saskia u Rembrandta
W 1646 r. do domu Rembrandta przybyła nowa służąca, 23-letnia Hendrickje Stoffels, która zastąpiła Geertje. Rembrandt zakochał się w niej, ale nie mógł jej poślubić, gdyż naraziłby się na stratę wielkiej części spadku po Saskii. Oskarżeni zostali o konkubinat. W 1654 r. Hendrickje urodziła córkę Cornelię; równocześnie została ekskomunikowana. Rembrandt starzejąc się popadał w ruinę i izolował się od świata, coraz mniej czasu poświęcał wykonywaniu zamówień. W 1656 r. stał się bankrutem. Zbiory artysty zostały wystawione na licytację i sprzedane. W 1663 r. umarła Hendrickje. 4 września umarł Titus, zaledwie kilka miesięcy po swoim ślubie z Magdaleną van Loo. Rembrandt zmarł 4 października 1669 r. w małym domku w dzielnicy Rozengracht, gdzie mieszkał ze swoją 15-letnią córką Cornelią. Pochowany został 8 października obok Saskii, Titusa i Hendrickje w Westerkerk w Amsterdamie.
Twórczość
Rembrandt pozostawił po sobie około 300 obrazów olejnych, 300 grafik i około 1000-2000 rysunków. Charakterystyczną cechą jego dzieł jest zafascynowanie efektami światła i głębokich cieni. Jego styl i technika ewoluowały z biegiem lat, jednak zamiłowanie do dramatycznego oświetlenia malowanych scen zajmowało centralną pozycję w jego całej twórczości, tak malarskiej jak graficznej. Obrazy malowane są z olbrzymią swobodą, im później tym bardziej szerokimi, swobodnymi pociągnięciami pędzla. Potężnym środkiem malarskim Rembrandta był światłocień, w sposób jemu właściwy stosowany, będący połączeniem światła i cienia, zmroku, z którego wyłaniają się postacie, oraz jasnych promieni. Rembrandt stosował mistrzowski światłocień zbliżony do dzieł np. Caravaggia, jednak w przeciwieństwie do włoskiego malarza, światło u Rembrandta ma charakter raczej metafizyczny niż ekspresyjny, a jego źródło jest często trudne do ustalenia (np. w Oślepieniu Samsona światło pada z punktu zbiegu linii perspektywicznych, a w Wieczerzy w Emaus – z blatu stołu, przy którym siedzi Chrystus). W latach ok. 1630 następuje u Rembrandta zmiana kolorytu, z zimnych tonów niebieskawo-zielonkawych na ciepłe, złoto-brązowe. Około roku 1640 pojawiają się w jego dziełach silna czerwień i głęboki ton żółty, ostatnie zaś 20-lecie jego twórczości charakteryzują silniejsze efekty kolorystyczne i znacznie szerszy sposób malowania.
Rembrandt zwany jest „malarzem duszy” w przeciwieństwie do Rubensa, malarza ciała. Ujmuje on wszystkie zjawiska głęboko: początkowe dzieła jego cechuje dramatyczne napięcie, jednak prace późniejszego okresu twórczości są coraz spokojniejsze i bardziej pełne duchowego pogłębienia. Przez całe życie malował z wielkim zamiłowaniem autoportrety. Powstało ich niemal 100, w tym około 20 grafik, tworząc w ten sposób „pamiętnikarski” zapis zmian jakie życie i doświadczenia wycisnęły na jego twarzy. Serię zapoczątkował w roku 1627 portretem własnym jako młodego mężczyzny, ukrywającego twarz w cieniu. Jednym z ostatnich dzieł jest płótno z 1669 roku, z którego spogląda na nas stary, poszarzały i pomimo uśmiechu, zmęczony życiem człowiek zapadający się w ciemność. Obraz powstał tuż przed śmiercią artysty.
Autoportrety Rembrandta
Spuścizna artystyczna Rembrandta jest bardzo bogata. W Lejdzie w latach 1617–1631 powstały portrety własne, portrety krewnych (m.in. ojca i matki), sceny biblijne: Ofiarowanie Chrystusa w świątyni, Samson i Dalila, Grosz czynszowy i inne, dalej przedstawienia starców, czytających lub rozmyślających w mrocznych wnętrzach. Prawie wszystkie obrazy Rembrandta tego okresu są małego formatu, malowane z wielką dokładnością. W pierwszych latach pobytu w Amsterdamie zyskał rozgłos jako świetny portrecista. W okresie tym powstały znakomite portrety: Lekcja anatomii Doktora Tulpa (1632), Pisarz (1631), Budowniczy okrętów z żoną (1633), Dama z wachlarzem, grupa przedstawiająca kaznodzieję Anslo, pocieszającego kobietę w żałobie (1641) i inne. Z licznych autoportretów Rembrandta z tego okresu (lata 30. XVII. w.) najlepsze znajdują się w Luwrze w Paryżu, w Galerii Uffizi we Florencji i w galeriach: drezdeńskiej, londyńskiej, haskiej i berlińskiej. Silnym napięciem dramatycznym odznaczają się: Ofiara Abrahama (1635) i Oślepienie Samsona (1636). Ofiara Manoaha (1641) zapowiada już spokój i barwność dojrzałego okresu. Piękno aktu kobiecego wykazuje Danae (1636). Z okresu tego wyliczyć jeszcze należy małego formatu sceny Nowego Testamentu, spośród których Męka Pańska (1634) i Chrystus jako ogrodnik (1638) wysuwają się na plan pierwszy.
W roku 1642 powstał sławny obraz zwany Straż nocna, stanowiący punkt zwrotny w twórczości Rembrandta od silnego realizmu lat 30. do pewnego wizjonerstwa i mistycyzmu. Ze zbiorowych portretów tej epoki najsławniejsze: Lekcja anatomii Doktora Deymana (zachowany częściowo) i obraz Stalmeesters (zarząd cechu sukienników). Z dojrzałego okresu twórczości Rembrandta najpiękniejsze są portrety: Nik. Bruyningh (1652), burmistrza Jana Sixa (1654), syna Titusa, Hendrikje, autoportrety, wreszcie liczne popiersia starych Żydów. Znaczny dział w twórczości Rembrandta tego okresu zajmują sceny ze Starego i Nowego Testamentu, jak małego formatu Zuzanna wśród starców (1647), Tobiasz (1645 i 1650) itd. Następnie potężne kompozycje: Błogosławieństwo Jakuba (1654), Saul i Dawid (ok. 1659) i Powrót marnotrawnego syna (ok. 1665). Z obrazów religijnych powstały jeszcze: Św. Rodzina (1644, 1645, 1646), Emaus (ok. 1650; 1648). Rembrandt rzadko malował martwe natury: Rozpłatany wół itp., niezbyt też często krajobrazy, pojawiające się w jego twórczości od roku 1635.
Wielka jest spuścizna mistrzowskich rysunków Rembrandta, piórkowych i lawowanych tuszem (rzadsze są kredkowe). Znajdują się w dużych zbiorach europejskich. Dla dziejów grafiki przełomowe znaczenie miały akwaforty Rembrandta, oddające wspaniale jego efekty światłocieniowe. Wykonał ich ok. 350, obejmują tematy te same co obrazy. Najsławniejsze: Przekupień trucizny na szczury (1632), Krajobraz z trzema drzewami (1643), Autoportret w czasie rysowania (1645), Trzy krzyże (1653), Chrystus w Emaus (1654), Ecce Homo (1655).
Rozróżnieniem dzieł mistrza od obrazów jego uczniów zajmuje się od 1967 r. Komisja do Badań Twórczości Rembrandta (Rembrandt Research Project) z siedzibą w Amsterdamie. Owocem pracy międzynarodowego zespołu uczonych są kolejne tomy A Corpus of Rembrandt Paintings. Jeszcze na początku XX w. przypisywano Rembrandtowi 988 obrazów. W 1935 znawca Rembrandta Abraham Bredius podawał liczbę 630. Po weryfikacji dotychczasowych atrybucji pozostało ich ok. 300.
Inne dzieła Rembrandta
Kolekcje muzealne
Stany Zjednoczone mają największą liczbę obrazów Rembrandta, rozproszonych w kilku muzeach, w tym Metropolitan Museum of Art (głównie portrety) i Frick Collection w Nowym Jorku, National Gallery of Art w Waszyngtonie, Museum of Fine Arts w Bostonie i J. Paul Getty Museum w Los Angeles, w sumie 86 obrazów. Dużo obrazów, bo 69, znajdują się w Niemczech, w Gemäldegalerie w Berlinie, Gemäldegalerie Alte Meister w Dreźnie i Schloss Wilhelmshöhe w Kassel i w innych miejscach. Wielka Brytania ma w sumie 51 obrazów, przede wszystkim w National Gallery i Royal Collection. W Holandii jest ich 49, wiele w Rijksmuseum, w którym znajdują się Nocna straż i Żydowska narzeczona, oraz Mauritshuis w Hadze. Inne obrazy znajdują się w Luwrze, Ermitażu i Muzeum Narodowym w Sztokholmie. W Zamku Królewskim w Warszawie znajdują się dwa obrazy Rembrandta.
Duże kolekcje rysunków Rembrandta znajdują się w Rijksmuseum, Luwrze i British Museum. Muzeum Domu Rembrandta przechowuje wiele jego rysunków i prawie wszystkie grafiki, z których część jest prezentowana okresowo.
Dzieła Rembrandta
Okres lejdejski (1625–1631)
- Operacja – 1624/1625 – kolekcja prywatna
- Handlarz okularów – 1624/1625 – Stedelijk Museum De Lakenhal, Lejda
- Trzech śpiewaków – 1624/1625 – kolekcja prywatna
- Ukamienowanie Szczepana – 1625 – Musée des Beaux-Arts, Lyon
- Wspaniałomyślność cesarza Tytusa – 1626 – Stedelijk Museum De Lakenhal Lejda
- Chrzest eunucha – 1626 – Museum Catharijneconvent, Utrecht
- Oślica Balaama – 1626 – Musee Cognacq-Jay, Paryż
- Koncert w strojach biblijnych – 1626 – Stedelijk Museum De Lakenhal, Lejda
- Wypędzenie przekupniów ze świątyni – 1626 – Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina, Moskwa
- Tobiasz i Anna – 1626 – Rijksmuseum
- Dawid prezentujący Saulowi głowę Goliata – 1627 – Muzeum Sztuki, Bazylea
- Ucieczka do Egiptu – 1627 – Musée des Beaux-Arts, Tours
- Wizerunek mężczyzny w kapeluszu – 1627 – kolekcja prywatna (Wielka Brytania)
- Święty Paweł w więzieniu – 1627 – Staatsgalerie Stuttgart
- Przypowieść o bogaczu – 1627 – Gemäldegalerie Berlin
- Dysputa świętych Piotra i Pawła – ok. 1628 – National Gallery of Victoria, Melbourne,
- Symeon w świątyni – ok. 1628 – Kunsthalle Hamburg
- Chrystus w Emaus – ok. 1628 – Musée Jacquemart-Andre, Paryż
- Autoportret – ok. 1628 – Rijksmuseum
- Autoportret – 1629 – Stara Pinakoteka, Monachium
- Autoportret – ok. 1629 – Germanisches Nationalmuseum, Norymberga
- Judasz zwracający srebrniki – 1629 – Normanby Collection, Yorkshire
- Pracownia Rembrandta – ok. 1629 – Museum of Fine Arts w Bostonie
- Apostoł Paweł przy stole do pracy – 1629–1630 – Germanisches Nationalmuseum, Norymberga
- Samson i Dalila – 1629–1630 – Gemäldegalerie, Berlin
- Dawid grający na harfie Saulowi – 1629–1630 – Städel Museum, Franfurt
- Jeremiasz opłakujący zburzenie Jerozolimy – 1630 – Rijksmuseum
- Andromeda – 1630 – Mauritshuis, Haga
- Starszy mężczyzna w futrzanej czapce (Portret ojca) – 1630 – Tiroler Landesmusem Ferdinandeum, Innsbruck
- Wskrzeszenie Łazarza – 1630–1631 – Los Angeles County Museum of Art, Los Angeles
- Porwanie Prozerpiny – 1631 – Gemäldegalerie, Berlin
- Autoportret w stroju orientalnym – 1631 – Musée du Petit Palais, Paryż
- Prorokini Anna – 1631 – Rijksmuseum
- Symeon w świątyni – 1631 – Mauritshuis, Haga
- Święty Piotr w więzieniu – 1631 – Muzeum Izraela
Pierwszy okres amsterdamski (1632–1639)
- Mężczyzna w stroju orientalnym – 1632 – Metropolitan Museum of Art., Nowy Jork
- Jacob de Gheyn III – 1632 – Dulwich Picture Gallery, Londyn
- Lekcja anatomii doktora Tulpa – 1632 – Mauritshuis, Haga
- Porwanie Europy – 1632 – J. Paul Getty Museum, Los Angeles
- Uczony w pokoju z krętą klatką schodową – 1632 – Luwr, Paryż
- Zdjęcie z krzyża – 1632–1633 – Stara Pinakoteka, Monachium
- Portret mężczyzny w stroju orientalnym – 1633 – Stara Pinakoteka, Monachium
- Zdjęcie z krzyża – 1634 – Ermitaż, Sankt Petersburg
- Saskia w kapeluszu z piórem – 1633 – Gemäldegalerie, Berlin
- Estera (przygotowująca się na spotkanie z Aswerusem) – ok. 1633 – National Gallery of Canada, Ottawa
- Podniesienie krzyża 1633 – Stara Pinakoteka, Monachium
- Autoportret – 1633 – Luwr, Paryż
- Burza na Jeziorze Galilejskim – 1633 – Isabella Stewart Gardner Museum, Boston
- Saskia jako Flora – 1634 – Ermitaż, Sankt Petersburg
- Autoportret w futrzanym płaszczu – 1634 – Gemäldegalerie, Berlin
- Diana z Akteonem i Kallisto – 1634 – Museum Wasserburg, Wasserburg am Inn, Niemcy
- Portret Oopjen Coppit – 1634 – Kolekcja Rotschild, Paryż
- Portret osiemdziesięciotrzyletniej kobiety – 1634 – National Gallery w Londynie
- Saskia w czerwonym kapeluszu – ok. 1634 – Gemäldegalerie Alte Meister w Kassel
- Artemizja lub Sofonisba – 1634 – Prado, Madryt
- Niewierny Tomasz – 1634 – Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina, Moskwa
- Flora – 1635 – National Gallery w Londynie
- Ofiarowanie Izaaka – 1635 – Ermitaż, Sankt Petersburg
- Porwanie Ganimedesa – 1635 – Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie
- Samson grożący teściowi – ok. 1635 – Gemäldegalerie, Berlin
- Uczta Baltazara – ok. 1635 – National Gallery w Londynie
- Autoportret z Saskią – ok. 1635 – Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie
- Zuzanna w kąpieli – 1636 – Mauritshuis, Haga
- Wniebowstąpienie – 1636 – Stara Pinakoteka, Monachium
- Ofiara Abrahama – 1636 – Stara Pinakoteka, Monachium
- Oślepienie Samsona – 1636 – Städel Museum, Frankfurt
- Danae – 1636 – Ermitaż, Sankt Petersburg
- Archanioł Rafał opuszczający Tobiasza – 1637- Luwr, Paryż
- Szlachcic polski – 1637 – National Gallery of Art, Waszyngton
- Pracujący w winnicy – 1637 – Ermitaż, Sankt Petersburg
- Noli me tangere – 1638 – Pałac Buckingham, Londyn
- Krajobraz z miłosiernym Samarytaninem – 1638 – Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie
- Pejzaż z kamiennym mostem – ok. 1638 – Rijksmuseum
- Wesele Samsona – 1638 – Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie
- Złożenie do grobu – 1639 – Hunterian Museum, Londyn
- Złożenie do grobu – 1635–1639 – Stara Pinakoteka, Monachium
- Głowa człowieka ze Wschodu – 1635–1639 – Chatsworth House, Bakewell, Anglia
Okres pośredni (1640–1647)
- Krajobraz z burzą – ok. 1640 – Herzog Anton Ulrich-Museum, Brunszwik
- Autoportret trzydziestoczteroletniego artysty – 1640 – National Gallery w Londynie
- Portret kaznodziei Cornelisa Anslo – 1641- Gemäldegalerie, Berlin
- Dziewczyna w ramie obrazu (Żydowska narzeczona) – 1641 – Zamek Królewski, Warszawa
- Uczony przy pulpicie (Ojciec żydowskiej narzeczonej) – 1641 – Zamek Królewski, Warszawa
- Portret Agathy Bas – 1641 – Royal Art Collection, Pałac Buckingham
- Saskia z czerwonym kwiatem – 1641 – Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie
- Wymarsz strzelców lub Straż nocna – 1642 – Rijksmuseum, Amsterdam
- Pożegnanie Dawida z Jonatanem – 1642 – Ermitaż, Sankt Petersburg
- Chrystus i jawnogrzesznica (obraz Rembrandta) – 1644 – National Gallery w Londynie
- Święta Rodzina z aniołami – 1645 – Ermitaż, Sankt Petersburg
- Portret dziewczyny w oknie – 1645 – Dulwich Picture Gallery, Londyn
- Sen Józefa – 1645 – Gemäldegalerie, Berlin
- Święta Rodzina – 1646 – Gemaeldegalerie, Kassel
- Pokłon pasterzy – 1646 – Stara Pinakoteka, Monachium
- Pokłon pasterzy – 1646 – National Gallery w Londynie
- Abraham i trzej aniołowie – 1646 – Aurora Art Fund, Nowy Jork
- Pejzaż zimowy – 1646 – Gemaeldegalerie, Kassel
- Młoda kobieta w łóżku – ok. 1647 – National Gallery of Scotland, Edynburg
- Zuzanna i starcy – 1647 – Gemäldegalerie, Berlin
- Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu – 1647 – National Gallery of Ireland, Dublin
- Młyn – 1645–1648 – National Gallery of Art, Waszyngton
Okres ostatni (1648–1669)
- Wieczerza w Emaus – 1648 – Luwr, Paryż
- Wieczerza w Emaus – 1648 – Statens Museum, Kopenhaga
- Portret dziewczyny w oknie – 1651 – Nationalmuseum, Sztokholm
- Portret starca w czerwieni – 1652–1654 – Ermitaż, Sankt Petersburg
- Arystoteles z popiersiem Homera – 1653 – Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
- Portret Jana Sixa – 1654 – Fundacja Six, Amsterdam
- Kąpiąca się dziewczyna – 1654 – National Gallery w Londynie
- Betsabe z listem Dawida – 1654 – Gemäldegalerie, Berlin
- Tytus za pulpitem – 1655 – Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam
- Józef i żona Potifara – 1655 – National Gallery of Art. Waszyngton
- Józef i żona Potifara – 1655 – Gemäldegalerie, Berlin
- Autoportret – ok. 1652 – Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
- Rozpłatany wół – 1655 – Luwr, Paryż
- Mężczyzna w hełmie – 1655 – Kelvingrove Art Gallery and Museum, Glasgow
- Wojownik – 1655 – Museu Calouste Gulbenkian, Lizbona
- Jeździec polski (Lisowczyk) – 1655–1657 – Frick Collection, Nowy Jork
- Autoportret – 1655 – Scottish National Gallery, Edynburg
- Dawid grający na harfie Saulowi – 1656 – Mauritshuis, Haga
- Błogosławieństwo Jakuba – 1656 – Gemäldegalerie, Berlin
- Lekcja anatomii doktora Deymana – 1656 – Amsterdam Museum, Amsterdam
- Czytający Tytus – 1656–1657 – Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
- Brodaty mężczyzna w czapce – ok. 1657 – National Gallery w Londynie
- Portret Katriny Hooghsaet – 1657- Zamek Penrhyn, Gwynedd, Walia
- Młoda dziewczyna z kolczykami – 1657 – Ermitaż, Sankt Petersburg
- Tytus – ok. 1658 – Wallace Collection, Londyn
- Autoportret – 1658 – Frick Collection, Nowy Jork
- Portret Hendrickje Stoffels – 1658 – Gemäldegalerie, Berlin
- Mojżesz z tablicami prawa – 1659 – Gemäldegalerie, Berlin
- Walka Jakuba z aniołem – ok. 1659 – Gemäldegalerie, Berlin
- Ahaswer, Haman i Estera – 1660 – Muzeum Sztuk Pięknych im. Puszkina w Moskwie
- Dawid odprawiający Uriasza – 1660 – Ermitaż, Sankt Petersburg
- Zaparcie się św. Piotra – ok. 1660 – Rijksmuseum, Amsterdam
- Portret Margarethy de Geer – ok. 1660 – National Gallery w Londynie
- Autoportret – 1660 – Luwr, Paryż
- Portret Tytusa w stroju mnicha – ok. 1660 – Rijksmuseum, Amsterdam
- Sprzysiężenie Claudiusa Civilisa – 1661 – Statens Konstmuseer, Sztokholm,
- Artysta jako św. Paweł – 1661 – Rijksmuseum, Amsterdam
- Autoportret – ok. 1661–1662 – Fundacja Iveagh, Londyn
- Święty Mateusz z aniołem – 1661 – Luwr, Paryż
- Dwóch Afrykańczyków – 1661 – Mauritshuis, Haga
- Syndycy cechu sukienników – 1662 – Rijksmuseum, Amsterdam
- Żydowska narzeczona – ok. 1662 – Rijksmuseum, Amsterdam
- Król Ozjasz porażony trądem – 1663 – Chatsworth House, Bakewell, Anglia
- Homer – 1663 – Mauritshuis, Haga
- Lukrecja – 1664 – National Gallery of Art, Waszyngton
- Lukrecja – 1666 – Minneapolis Institute of Arts
- Powrót syna marnotrawnego – 1668 – Ermitaż, Sankt Petersburg,
- Autoportret – ok. 1668 – Wallraf-Richartz-Museum, Kolonia
- Portret rodziny – 1668–1669 – Herzog-Anton-Ulrich Museum, Brunszwik
- Autoportret – 1669 – National Gallery w Londynie
- Autoportret – 1669 – Mauritshuis, Haga,
- Starzec Symeon i Dzieciątko Jezus w świątyni – 1661–1669 – Muzea w Sztokholmie
Obrazy o kwestionowanym autorstwie
- Portret Maertena Soolmansa – 1634 – Muzeum Narodowe w Warszawie
- Portret Maertena Soolmansa (obraz paryski) – 1634 – Kolekcja Rotschild, Paryż
- Saskia – 1643 – Gemäldegalerie, Berlin
- Portret starego mężczyzny – 1643 – Woburn Abbey, Woburn, Anglia
- Święty Bartłomiej – 1657 – Timken Museum of Art, San Diego
- Paweł Apostoł – ok. 1657 – National Gallery of Art, Waszyngton
Kobiety u Rembrandta
Rembrandt i ja
Hasło Rembrandt było mi znane od kiedy pamiętam, czyli od wczesnego dzieciństwa. Być może w moim rodzinnym domu w rozmowach o sztuce pojawiało się jego nazwisko, a może pamiętam je z albumów o sztuce, których było sporo. Z jego dzieł najwcześniejsze wspomnienia mam z Lekcją anatomii doktora Tulpa. Ten obraz mnie fascynował. Jako młody i bardzo młody człowiek wielokrotnie go oglądałem, oczywiście nie oryginał, ale jego zdjęcia. Rembrandt obok Picassa był dla mnie synonimem najwybitniejszego malarza w historii świata. Przez te dziesiątki lat zapoznałem się z większością dzieł Rembrandta, z częścią w oryginale w różnych muzeach. Rembrandt nadal w moim przekonaniu pozostała jednym z najwybitniejszych mistrzów malarstwa. Ale w miarę poznawania sztuki zakochałem się w dziełach impresjonistów i postimpresjonistów i wielu innych z różnych epok i stylów malarskich. Lekcja anatomii doktora Tulpa nadal mnie zachwyca. Oczywiście zachwyca mnie również Straż nocna, czyli Kompania Fransa Banninga Cocqa i Willema van Ruytenburgha jak brzmi pełen tytuł tego obrazu lub Wymarsz strzelców, bo pod tytułem też jest znany. To genialny obraz. Można go kontemplować jako całość kompozycyjną, nawet tak trzeba, ale koniecznością jest zwrócenie uwagi na detale. To jeden z 11 obrazów Rembrandta będących w kolekcji Rijksmuseum w Amsterdamie i najmocniej z nich uhonorowany. Te 11 obrazów w mojej powieści widzieli Marcin z Bellą. Chciałem jeszcze któryś, oprócz Straży nocnej wyróżnić. Wszystkie są fantastyczne. Jeśli dziś bym, któryś wyróżnił, jutro musiałbym zrobić upgrade, bo wyróżniłbym inny. Trochę zaskakującym dla mnie samego jest to, że widząc piękno i geniusz dzieł Rembrandta w Rijksmuseum Marcin nie pokazał jego dzieł w innych muzeach w Holandii. A przecież w jednym z nich byli. Byli celowo, by obejrzeć jeden jedyny tam obraz, twórcy, który najbardziej przypadł do gustu Belli po odwiedzinach w Rijksmuseum. A przecież w tym muzeum jest właśnie Lekcja anatomii doktora Tulpa plus oczywiście kilka innych obrazów Rembrandta. Oprócz tych dwóch wcześniej wymienionych arcydzieł bardzo lubię jego autoportrety. Dzięki nim w mojej wyobraźni powstają kadry z postacią Rembrandta w swojej pracowni przy płótnie w różnych okresach jego życia. I chyba tylko jego autoportrety w ten sposób oddziaływają na moją wyobraźnię, co oznacza, że mają swoją „duszę”. Tych wyróżnionych przeze mnie autoportretów, łącznie z tym z Rijksmuseum jest 14. Osobną wg mnie kategorią jego obrazów, są portrety Saskii. Tylko 6. Nie oceniajmy jej urody, bo kanony się zmieniły. Zmieniło się wszystko co ma wpływ na prezentację i postrzeganie kobiety. To nie istotne w tych obrazach. Natomiast widać w nich gołym okiem, że Saskia dla Rembrandta była kimś super ważnym i że był nią zafascynowany. Autoportret z Saskią jak dla mnie to trzecie jego arcydzieło obok dwóch wcześniej wymienionych. Oboje na nim są radośni, szczęśliwi i magnetycznie ze sobą złączeni. Nawet widać między nimi chemię, która za chwilę winna eksplodować. Kolejną przeze mnie wykreowaną kategorią obrazów Rembrandta, są obrazy, na których głównym podmiotem jest kobieta. Razem z dwoma, wiszącymi w Rijksmuseum wyróżniłem 24 takie obrazy. Są wśród nich portrety, akty, sceny biblijne, sceny rodzajowe. Z nich do mojej listy jego arcydzieł niewątpliwie dodałbym Portret Hendrickje Stoffels, Betsabe z listem Dawida, Kąpiąca się dziewczyna, Młoda kobieta w łóżku (do tych trzech obrazów modelką była również Hendrickje) i oczywiście Danae oraz dwa obrazy o tym samym tytule Portret dziewczyny w oknie, a także z polskiej muzealnej kolekcji Dziewczyna w ramie obrazu (Żydowska narzeczona). Patrząc na kobiety na jego obrazach można stwierdzić, że Rembrandt był admiratorem ich piękna. Z powodów ideologicznych pominę pozostałe jego obrazy o treści religijnej i ze scenami biblijnymi. Z pozostałych jego dzieł najpiękniejszym jest Burza na Jeziorze Galilejskim. Być może to nawet najpiękniejszy jego obraz, piękniejszy od magnetycznego Autoportretu z Saskią, fascynującego Lekcja anatomii doktora Tulpa czy najbardziej znanego Nocnej straży. Ten obraz kojarzy mi się dwoma moimi ulubionymi przedimpresjonistycznymi francuskimi dziełami, powstałymi około dwieście lat później Tratwą Meduzy Théodore’a Géricaulta oraz Wolnością wiodącą lud na barykady Eugène’a Delacroix. Ekspresją, mocą, dynamizmem. Chętnie taki tryptyk umieściłbym w swoim domu. Przynajmniej kilkanaście innych obrazów Rembrandta również.
